‘Elk weet, waar ’t Almensch Kerkje staat,’ schrijft de romantische dichter A.C.W. Staring in een van zijn bekendste dichtwerken. Tegenover dat kerkje in Almen staat sinds anderhalf jaar Museum STAAL, een initiatief van doener Pien Pon. Het museum laat bezoekers op een verrassende manier kennismaken met Starings grootste inspiratiebron, de Achterhoek, en geeft een boost aan het dorp en de omgeving.
‘Toeristen in de Achterhoek moeten eigenlijk eerst museum STAAL bezoeken,’ vindt Pien Pon, directeur en oprichter van Museum STAring in ALmen, kortweg STAAL. Het museum brengt een ode aan de Achterhoek, het land waar de dichter Antoni Christiaan Wynand Staring van 1791 tot 1840 woonde op Landgoed en Kasteel de Wildenborch. Het verhaal van de regio wordt verteld aan de hand van zijn leven en werk. Pon wilde iets terug doen voor het dorp, waar ze bijna 20 jaar woont en nog steeds verliefd op is. In 2014 kocht ze de al vijf jaar leegstaande mosterdmakerij en slijterij tegenover de dorpskerk en besloot het beeldbepalende pand een bestemming te geven die op lange termijn bijdraagt aan de saamhorigheid en levendigheid van het dorp. Al gauw ontstond het idee voor een museum dat aansluit bij de omgeving.
Een plek waar bezoekers het verhaal van de hele Achterhoek, het gebied van de Gelderse IJssel tot aan de Duitse grens, kunnen vinden. Bij de vraag hoe dit verhaal het beste verteld kan worden, kwam steeds weer de naam van Antoni Christiaan Wynand Staring voorbij: achttiende-eeuws dichter en landbouwkundige, geboren en getogen Achterhoeker, getrouwd in het kerkje van Almen en heer van de Wildenborch. Bovendien luidt de eerste regel van zijn meest bekende gedicht: ‘Elk weet, waar ’t Almensch Kerkje staat’. Het was duidelijk, het moest
een museum over het land van Staring
worden.
‘Ontvlucht de steden wie vreugde begeert ontvlucht ze nu, nog heden!
– A.C.W. Staring’
Eigenwijze doorzetter
‘Ik had de tekeningen voor het museum al klaar. Het moest een spannende vorm hebben die de aandacht trekt, maar toch in het dorp past’, vertelt Pon, die het duurzame ontwerp voor het museum zelf maakte en liet bouwen door lokale bedrijven. De voorgevel is een kopie van het oorspronkelijke pand uit 1930. Het mansardedak komt terug in de vleugel met de ingang. Aan de andere kant kwamen een moderne cortenstalen uitbreiding en twee gastenverblijven. ‘Welstand was het er niet mee eens, maar het dorp vond het prachtig.
De Gemeente Lochem heeft het advies van Welstand vervolgens naast zich neergelegd. Ik wilde dÍt ontwerp en niks anders.’ Omdat Pon zelf weinig over Staring wist en geen museumachtergrond had, moest ze alles zelf uitvinden of vragen aan anderen. ‘Als ik denk dat iets een goed idee is, ga ik het gewoon doen. Van te voren onderzoeken en overleggen is maar tijdverspilling. Je merkt gauw genoeg als het niet lukt. Dan maar een keer je kop stoten.’
Ze richtte een stichting op, een denktank met Staringkenners en verschillende werkgroepen, zocht samenwerking met ander musea in de regio, de lokale supermarkt en horeca, het zwembad en de nazaten van Staring. Jennine Staring, de huidige bewoner en beheerder van De Wildenborch, werd de voorzitter van de stichting. Ook wist ze 60 enthousiaste vrijwilligers uit Almen en omgeving te mobiliseren die het museum draaiende houden. De vormgeving van de tentoonstelling besteedde ze uit aan OPERA, een internationaal bekend ontwerpbureau uit Amsterdam.
Voor social media liet ze een video maken, waarin Matthijs van Nieuwkerk samen met Staring, gespeeld door Kees Hulst, een kijkje neemt bij het museum in aanbouw. En Theatermakers Achterhoek brachten Starings gedicht Herdenking op de planken. Op 2 december 2017, aan het eind van het Staringjaar, zou de officiële opening zijn door Taco Dibbits. Een poging tot brandstichting door onbekenden gooide letterlijk roet in het eten. De rookschade was zó groot, dat de opening niet door kon gaan. Pon liet zich niet uit het veld slaan en zes maanden later opende het museum alsnog haar deuren.
Ultieme Achterhoekgevoel
Ondanks de kleinschaligheid is STAAL een volwassen museum met twee wisselende tentoonstellingen per jaar, een museumwinkel, leeshoek met bibliotheek en een extra ruimte waar een Almens onderwerp passend bij de lopende tentoonstelling te zien is. Het verhaal van Staring vormt de basistentoonstelling, verdeeld over verschillende themaruimtes. Via muziek, beelden en gedichten beleef je de liefde die Staring had voor het Achterhoekse landschap, de geschiedenis, taal en cultuur. Wat opvalt zijn de weinige objecten en het ontbreken van informatiebordjes. ‘We willen bezoekers vooral laten voelen. De informatie zit in de museummedewerkers, die per thema een verhaal vertellen of een complete rondleiding geven,’ legt Pon uit. In de muzieksalon klinken Starings liederen en staat zijn fortepiano.
Het verhaal van De Wildenborch en andere Achterhoekse landgoederen waar de Starings woonden wordt verteld in een interactieve ruimte met vijf beeldschermen. Het ultieme Achterhoekgevoel levert een levensgrote timelapsvideo van de natuur rond de Staringkoepel gedurende vier seizoenen, die je al schommelend kan bekijken. De witgepleisterde theekoepel die de jongste dochter van Staring in 1850 aan de Berkel liet bouwen is volgens Pon de meest romantische plek van de omgeving. ‘Niets is romantischer dan een schommel voor twee personen, toch? Zo zit je meteen in de juiste sfeer.’ Op de speelzolder ligt een grote maquette van Almen, waarop kinderen met blokken zelf een Almens kerkje kunnen maken.
De bovenverdieping is gewijd aan Starings gedichten, die zijn afgedrukt op speciaal ontworpen zuilen. Sommige zijn ook te beluisteren. Hoewel Starings werk niet erg toegankelijk is, nemen bezoekers toch de tijd om het negentiende-eeuwse Nederlands te lezen. ‘Sommigen kennen zijn werk nog van vroeger en halen een dichtbundel uit de bibliotheek om ons op foutjes te wijzen’, zegt Pon lachend en vervolgt: ‘Het museum is nog in ontwikkeling en we moeten goed oppassen dat er niet te veel spullen binnensluipen. Het moet rustig en ingetogen blijven, net als de Achterhoek, om het gevoel de ruimte te geven.’
‘De witgepleisterde theekoepel liet de jongste dochter van Staring in 1850 bouwen aan de Berkel. Deze is volgens Pon de meest romantische plek van de omgeving.’
Aanzuigend effect
Door de ligging middenin het dorp naast de theetuin van het bekende landhotel De Hoofdige Boer, krijgt het museum veel bezoek van fietsers en wandelaars die Almen aan doen. ‘We zitten nu op zo’n 8.000 bezoekers per jaar. Mensen blijven gemiddeld anderhalf uur of langer in het museum. Niet omdat er zoveel te zien is, maar omdat ze hier tot rust komen. Iedereen wil graag terugkomen.’ Om het aanzuigende effect te vergoten promoot het gratis museumblad en de museumwinkel andere activiteiten in Almen en omgeving: de Staringkoepelwandeling of het Almens ommetje die bij het museum starten; een Berkelzompvaart, waarvoor het zwembad kaartjes verkoopt; een bezoek aan Landgoed de Wildenborch of het Huiskamertheater en een verblijf in de naastgelegen B&B.
‘De B&B bestaat uit twee luxe appartmenten zonder deuren en drempels, waar zowel mensen met als zonder beperking kunnen verblijven’, legt Pon uit. ‘De verhuur hiervan is uitbesteed aan landhotel De Hoofdige Boer aan de overkant. Daar kunnen gasten ook terecht voor hun ontbijt of ze krijgen een ontbijtmand van de lokale supermarkt.
De eventuele extra zorgvraag wordt door ons geregeld.’ Pons bijdrage aan de levendigheid van het dorp gaat echter nog verder. Op een stukje grond dat over was aan de achterkant van het museum liet ze onlangs nog drie duurzame starterswoningen bouwen. ‘Er is een tekort aan woningen voor jonge mensen die in het dorp willen blijven wonen. Daar wilde ik ook wat aan doen. Om in aanmerking te komen moet je onder de dertig zijn, maar je mag er zolang blijven wonen als je wilt. Inmiddels zijn ze alle drie gekocht aan Almense jongemannen met een terugkoopregeling zonder winst.’
Meer info: Museum STAAL / 0575 474 317 / www.museumstaal.nl
